Με αφορμή την πρόσφατη «κακοκαιρία» και τις επιπτώσεις αυτής στον Νομό Αττικής έρχεται στο προσκήνιο γι άλλη μια φορά το θέμα της Διαχείρισης Κρίσεων.
Είναι δεκάδες τα ερωτήματα τα οποία χρήζουν απαντήσεων αλλά στο συγκεκριμένο κείμενο θα γίνει μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης των λόγων που το κράτος αδυνατεί επαναλαμβανόμενα μέσα στις τελευταίες δεκαετίες να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των πολιτών του. Η ανάλυση προσεγγίζεται μέσω μιας διοικητικής οπτικής αφήνοντας εκτός το θέμα της πολιτικοποίησης ή κομματικοποίησης ενός τέτοιου ζητήματος.
Παρά το γεγονός ότι αρκετοί ειδικοί και μη, προτάσσουν ότι στις περιπτώσεις όπου υπάρχει μία προσπάθεια ανάλυσης γεγονότων, ελλείψεων και παραλείψεων ως αποτέλεσμα μιας κρίσης, αυτή η ανάλυση να αφήνει εκτός συναισθηματισμούς, εντούτοις κάτι τέτοιο δεν είναι και δεν θα μπορούσε να είναι εφικτό καθώς οποιαδήποτε μορφή κρίσεως (οικονομική, εταιρική, περιβαλλοντική, κοινωνική κλπ) γεννά σωρεία συναισθημάτων τόσο σε αυτούς που έχουν κληθεί να την διαχειριστούν όσο κυρίως σε αυτούς που την βιώνουν. Κατά συνέπεια το συναίσθημα δεν δύναται να αποκλειστεί από την εξίσωση καθώς στην πράξη αποτελεί τον βασικό παράγοντα που επηρεάζει την λήψη αποφάσεων.
Πως προσδιορίζεται ή ακόμα καλύτερα πως ορίζεται μια κρίση και ποια είναι τα βασικά της χαρακτηριστικά;
Ως «κρίση» ορίζεται ένα απρόβλεπτο γεγονός το οποίο έχει την δυναμική να δημιουργήσει ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Βέβαια με τα σημερινά δεδομένα όπου η τεχνολογία, οι πηγές πληροφόρησης αλλά και τα πολλά και ποικίλα εργαλεία που διαθέτουν οι επιχειρήσεις (όταν μιλάμε για εταιρικές κρίσεις) κάνουν μια κρίση λιγότερο ή περισσότερο απρόβλεπτη, όταν φυσικά οι κατέχοντες τις θέσεις διοικητικής ευθύνης χρησιμοποιούν ή αναλύουν σωστά τις πληροφορίες που διαθέτουν.
Κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά μια κρίσης είναι τα κάτωθι:
- η έκπληξη για το γεγονός καθεαυτό
- η διακοπή από την συνήθη ρουτίνα, καθημερινότητα
- η κλιμάκωση των γεγονότων που συνοδεύεται από την αίσθηση απώλειας ελέγχου
- η ανασφάλεια αυτών που επηρεάζονται από την κρίση
- η αυξημένη ζήτηση για πληροφόρηση
- το μεγάλο πλήθος εικασιών για το ίδιο το γεγονός και η αρνητική δημοσιότητα
Ειδικοί στον τομέα του management διατείνονται ότι οι κρίσεις που προκαλούνται από δυσμενή γεγονότα στη φύση όπως οι φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, έντονες χιονοπτώσεις, πυρκαγιές, σεισμοί κλπ) διαφέρουν ως προς το βαθμό επίδρασης τους σε σχέση με τις κρίσεις που προκαλούνται από ανθρώπους. Εκτιμούν ότι οι κρίσεις που προκαλούνται από ανθρώπους οδηγούν σε πολύ μεγαλύτερη απώλεια πίστης και κατά συνέπεια σε πιο αρνητικές συνέπειες απ’ ότι οι κρίσεις του φυσικού περιβάλλοντος που μπορεί να προκλήθηκαν από αναπόφευκτους παράγοντες.
Τι γίνεται όμως όταν ένα έντονο καιρικό φαινόμενο όπως αυτό της πρόσφατης έντονης χιονόπτωσης στην Αττική (το οποίο όμως είχε έγκαιρα προβλεφθεί) συνδυάζεται με τον ανθρώπινο παράγοντα που κλήθηκε να το διαχειριστεί και δυστυχώς κρίθηκε ανεπαρκής;
Τέτοιου είδους καιρικά φαινόμενα είναι και επαναλαμβανόμενα και έχουν προβλεφθεί επαρκώς από τους αρμόδιους φορείς, εντούτοις ο Κρατικός Μηχανισμός:
- Αδυνατεί να λάβει τα μαθήματα των προηγούμενων εμπειριών και να τα μετατρέψει σε ενέργειες
- Διατυμπανίζει διαρκώς την δυνατότητα του να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις των περιστάσεων αλλά κάθε φορά κρίνεται ανεπαρκής
- Αδυνατεί να συντονίσει το σύνολο των διαθέσιμων πόρων του (ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμό, οικονομικούς πόρους)
- Αναλώνεται διαρκώς στο να βρει αποδιοπομπαίους τράγους και να επιρρίψει ευθύνες πριν καλά καλά διασφαλίσει ότι η κρίση ολοκληρώθηκε και ο κυρίαρχος σκοπός/στόχος π.χ. η ασφάλεια των πολιτών έχει επιτευχθεί
- Διακατέχεται από μια ανεξήγητη αλαζονεία
Είναι σαφές ότι τα ως άνω μπορούν να βρουν απάντηση μέσα από μια παραδοχή, αυτή της ανεπάρκειας ενός ολόκληρου μηχανισμού στην Διαχείριση Κρίσεων.
Τι είναι όμως η διαχείριση κρίσεων και ποια τα στάδιά της;
Ως Διαχείριση Κρίσεων (Crisis Management) ορίζεται η μεθοδολογία εκείνη που διαθέτει συγκεκριμένο σχέδιο, οργάνωση, καθοδήγηση, και έλεγχο κατά την σημαντική περίοδο προ της εκδήλωσης της κρίσης, κατά τη διάρκεια όσο και μετά το πέρας αυτής, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι όποιες τυχόν συνέπειες της.
Σύμφωνα με τον Norman R. Augustine (“Managing the Crisis You Tried to Prevent”, Harvard Business School Press, Boston, MA, 1995) τα στάδια της διαχείρισης κρίσεων είναι:
- Η αποφυγή της κρίσης
- Η προετοιμασία για διαχείριση της κρίσης
- Η αναγνώριση της κρίσης
- Η συγκράτηση της κρίσης
- Η επίλυση της κρίσης και η δημιουργία ωφέλειας από αυτή.
Η επιτυχία ή μη ενός προγράμματος διαχείρισης κρίσεων βασίζεται στην απλότητα του, έτσι ώστε όλοι όσοι απαρτίζουν την ομάδα διαχείρισης κρίσεων να είναι σε θέση να γνωρίζουν εξαρχής τι απαιτείται από καθένα ξεχωριστά να πράξει, πότε πρέπει να το πράξει και πώς να δραστηριοποιηθεί. Είναι εξίσου απαραίτητο και συνάμα πολύ σημαντικό ανά τακτά χρονικά διαστήματα να γίνεται αναθεώρηση του σχεδίου δράσης αλλά και δοκιμαστικές εφαρμογές προκειμένου να δοκιμάζεται η ετοιμότητα όλου του μηχανισμού.
Οι λόγοι που ο κρατικός μηχανισμός διαχρονικά αδυνατεί να εφαρμόσει ένα αποτελεσματικό σχέδιο διαχείρισης κρίσεων μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω:
- Η έλλειψη διαφάνειας
- Η δαιδαλώδης διοικητική του διάρθρωση
- Τα εξαιρετικά αργά του αντανακλαστικά
- Η έλλειψη σωστής προετοιμασίας
- Η άκρως γραφειοκρατική και υπερφίαλη λήψη αποφάσεων
- Η ασαφής διάκριση εξουσιών και αρμοδιοτήτων
- Η αδυναμία έγκαιρου και αποτελεσματικού συντονισμού των διαθέσιμων πόρων
- Το γεγονός ότι δεν τίθεται εξαρχής ένας επικεφαλής της ομάδας ο οποίος θα έχει την πλήρη ευθύνη τόσο του συντονισμού όσο και των αντίστοιχων ευθυνών τόσο στα μάτια της ίδιας της ομάδας όσο και στα μάτια των πολιτών. Έτσι είναι άξιο απορίας γιατί να ενδιαφέρει τον πολίτη αν αρμόδιος για το χ ή το ψ είναι μια Ιδιωτική Επιχείρηση, ο Δήμος, η Περιφέρεια ή το Υπουργείο.
- Η λανθασμένη ιεράρχηση κινήτρων αφού ως πρώτος στόχος κάθε φορά τίθεται το πολιτικό κόστος.
- Η αδυναμία άντλησης και ανάλυσης πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο αλλά και με προενεργητικό τρόπο και η μετατροπή αυτών σε σχέδιο δράσης.
- Η έλλειψη ή ετεροχρονισμένη πληροφόρηση τόσο της ίδιας της ομάδας διαχείρισης κρίσεων όσο και εκείνων που θα βιώσουν τις συνέπειες της κρίσης (τους πολίτες)
- Το γεγονός ότι μετά από κάθε επιτυχημένη/αποτυχημένη διαχείριση κρίσης δεν γίνεται η απαραίτητη ανάλυση των παραγόντων επιτυχίας/αποτυχίας με αποτέλεσμα να μην λαμβάνονται τα μαθήματα του παρελθόντος.
- Η έλλειψη εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού σε θέματα διαχείρισης κρίσεων αλλά και η έλλειψη λοιπών πόρων (εξοπλισμού ή άλλων οικονομικών πόρων).
- Ο διαρκής φόβος της ανάληψης ευθυνών που έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές την αργοπορημένη λήψη αποφάσεων.
- Ο κακός ή τουλάχιστον ανεπαρκής συντονισμός των εμπλεκομένων φορέων τόσο κατά το στάδιο προετοιμασίας όσο κυρίως κατά το στάδιο της διαχείρισης της κρίσης.
- Η έλλειψη πραγματικών ελεγκτικών μηχανισμών που οδηγούν εν τέλει στην πλήρη ατιμωρησία. Είναι εμφανές ακόμα και στο πρόσφατο παράδειγμα όπου παραιτείται (ή καλύτερα εξωθείται σε παραίτηση) ο Διευθύνων Σύμβουλος μιας Ιδιωτικής επιχείρησης αλλά την ίδια στιγμή στον Κρατικό Μηχανισμό ο οποίος στα μάτια και την συνείδηση των πολιτών είναι ο καθ’ ύλην αρμόδιος, άπαντες κωφεύουν.
Εν κατακλείδι, στο βαθμό που η εκάστοτε κυβέρνηση και ο κρατικός μηχανισμός α) δεν προχωρήσουν άμεσα στις απαραίτητες διαρθρωτικές ενέργειες που απαιτούνται, β) δεν λάβουν τα μαθήματα του παρελθόντος, γ) δεν εστιάσουν σε πραγματικά σχέδια δράσης διαχείρισης κρίσεων αλλά αντιμετωπίζουν τους συνανθρώπους μας όχι ως πολίτες/πελάτες αλλά ως ψηφοφόρους, δ) δεν επενδύσουν στην στοχευμένη εκπαίδευση των στελεχών όλων των αρμόδιων υπηρεσιών που κάθε φορά καλούνται να διαχειριστούν τις συνέπειες μιας κρίσης και ε) αν δεν υπάρξει πραγματική και ουσιαστική βούληση για αλλαγή τότε και στο βαθμό που εμείς ως πολίτες αυτής της χώρας δεν τους εγκαλέσουμε για όλα τα παραπάνω, δεν θα δικαιούμαστε να περιμένουμε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα.
Κωνσταντίνος Αγγλόπουλος